Jak rozwijać empatię u dzieci?

ZNACZENIE EMPATII

Podstawą empatii jest świadomość, że inni ludzie odczuwają autonomiczne emocje – niekoniecznie tożsame z tymi, które odczuwamy w konkretnej sytuacji my sami.

Jeśli zastanawiasz się, jak rozwijać empatię, pamiętaj, że umiejętność dostrzegania emocji innych osób, ich nazwania oraz zrozumienia nie jest sprawą oczywistą. Wzorce zachowań i zdarzeń, wywołujące określone odczucia, są zmienne, a i personalne cechy osobowości wpływają znacząco na to, z jakimi emocjami dana osoba będzie musiała się zmierzyć.

Dorosły, ukształtowany już człowiek, w większości sytuacji instynktownie rozumie oczekiwania innych ludzi oraz potrafi przewidzieć emocjonalne skutki swoich zachowań względem innych. Co za tym idzie: potrafi podejmować działania, mające na celu zapewnienie optymalnego współżycia społecznego.

Nie jest to jednak regułą.

Nawet my, dorośli, miewamy problemy natury emocjonalnej, które w dłuższej perspektywie mogą prowadzić do konfliktów lub nawet wyobcowania społecznego. Problemy te mogą wynikać z braku wyniesienia odpowiednich wzorców z dzieciństwa lub z niedostatecznego ich zrozumienia i przyswojenia. W konsekwencji: z niedostatecznego rozwinięcia empatii.

Świadomość konieczności nieustannej pracy nad własną empatią, jest drogą do odniesienia sukcesu na każdym etapie rozwoju – zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym. W przypadku dzieci, problemy emocjonalne są nierozłącznym elementem kształtowania się ich przyszłej osobowości. Każdy mały człowiek, z każdym dniem uczy się, jak prawidłowo postrzegać samego siebie i świat, jakie reakcje przyjmować za godne naśladowania, a jakie są niedopuszczalne oraz jak odczuwać i jak radzić sobie z uczuciami swoimi i innych.

Każdy mały człowiek, z każdym dniem uczy się, jak rozwijać empatię, prawidłowo postrzegać samego siebie i świat, jakie reakcje przyjmować za godne naśladowania, a jakie są niedopuszczalne, oraz jak odczuwać i radzić sobie z uczuciami swoimi i innych.

My, dorośli, musimy wspierać rozwój młodego pokolenia, dzielić się swoją wiedzą, uczyć prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. W oparciu o pewien ustalony Kodeks empatii i życzliwości, jesteśmy w stanie, krok po kroku wprowadzać młodego człowieka w dorosłość, która już niebawem go czeka. Przydatne w tym celu mogą okazać się materiały, przygotowane z myślą o kształtowaniu empatii wśród młodego pokolenia: Kodeks empatii i życzliwości.

JAK ROZWIJAĆ EMPATIĘ U DZIECI

Zadaniem rodziców – ale również opiekunów i nauczycieli dziecka, jest pokazanie mu, że dla nas, dorosłych, akceptowalne jest: tak popełnianie przez dziecko błędów, jak i przejawianie przez nie negatywnych zachowań, podyktowanych emocjami. Popełnianie błędów przez dziecko, jest bowiem naturalnym wstępem do poznania siebie oraz do poznania oczekiwań otoczenia. Zadaniem dorosłych (rodziców, dziadków, ale i nauczycieli) jest korygowanie tych błędów, przy jednoczesnym poszanowaniu uczuć dziecka.

Ponadto, należy pamiętać by starać się małoletniego często chwalić za jego dobre decyzje i jego empatyczne zachowania. Notoryczne popełnianie błędów przez dziecko, jest nieuniknione i musimy zadbać o to, by nie powodowało to długofalowej irytacji. Nawet jeśli zwracamy mu uwagę na jego kolejne błędy, róbmy to cierpliwie i doceniajmy jego starania. Dzięki temu i ono będzie bardziej cierpliwe – początkowo wobec siebie, później także wobec innych ludzi.

Najlepiej naukę zacząć od dawania dziecku przykładu: począwszy od pytania o jego samopoczucie lub udzielanie pomocy innym w jego obecności, czy też używanie słowa “przepraszam”. Dorośli muszą przecież w jakiś sposób nauczyć młodego człowieka także tego, że w parze z naszymi czynami wobec innych osób, idzie niekiedy przepraszanie za wyrządzoną komuś przykrość.

UCZMY DZIECI AKCEPTOWAĆ WŁASNE EMOCJE I BYĆ WYROZUMIAŁYM

Aby młody człowiek w przyszłości nie skrył przed bliskimi swoich prawdziwych uczuć, nie zamknął się na świat i nie czuł się osamotniony we własnym umyśle, musi wiedzieć, że inni
go rozumieją oraz akceptują i być sam dla siebie wyrozumiałym. Niedopuszczalnym jest ośmieszanie młodego człowieka, gdy popełni błąd, czy krytykowanie go bez konstruktywnej rozmowy, która wyjaśniłaby mu, na czym jego błąd polegał. Bo aby dziecko zrozumiało swoje błędy i wyniosło z nich wnioski na przyszłość, musi otrzymać od dorosłych wskazówki: wskazówki, które będą przedstawione wyrozumiale i przystępnie dla dziecka – językiem odpowiednim do jego wieku.

Dzieci, doświadczają burzy emocjonalnej każdego dnia. Potrafią euforycznie wierzyć we własne siły, a zaraz potem bezradnie się poddawać. Te z nich, które doświadczają wsparcia i akceptacji otoczenia niezależnie od swojego aktualnego nastroju, uczą się akceptować własne emocje. Bo widzą, że dorośli akceptują ich autonomię.

Dziecko musi wiedzieć, że to co czuje jest ważne. Dorośli nie mogą bagatelizować uczuć małoletniego (choćby nawet z ich perspektywy, sprawa była błaha), bo może to nadwyrężyć wiarę dziecka w wartościowość samego siebie. Niezależnie od tego, czy młody człowiek przeżywa aktualnie pozytywne czy negatywne emocje, dorosły musi okazać mu zrozumienie. Takie traktowanie, nauczy bowiem dziecko, że inni je akceptują – a zatem w przyszłości, prawdopodobnie i ono będzie liczyć się z emocjami innych osób: podchodzić do nich wyrozumiale oraz je akceptować.

UCZMY DZIECI UWAŻNIE SŁUCHAĆ INNYCH I SZANOWAĆ RÓŻNICE

Ważnym elementem nauki empatii jest rozmowa w poszanowaniu drugiej osoby. Słowa, gesty, mimika, tembr głosu – wszystko to niesie przekaz, który nasz rozmówca powinien całościowo przeanalizować, by móc adekwatnie zareagować. Często i dorośli ludzie miewają problemy z komunikacją: bo tak naprawdę nie słuchają się nawzajem. Mówić do siebie nie znaczy jeszcze rozmawiać ze sobą. Potrzeba skupienia uwagi i odniesienia się z szacunkiem do drugiego człowieka, aby się wzajemnie właściwie zrozumieć. Dzieci uczą się komunikacji już w pierwszych latach swojego życia. Ogromnym błędem (niestety często powielanym przez dorosłych), jest nie słuchanie tego, co dziecko ma nam do powiedzenia. Można tu wymienić wiele klasycznych przykładów zachowań ludzi dorosłych, które utrudniają przyswajanie umiejętności empatii przez dzieci:

• Kiedy nie dajemy młodemu człowiekowi skończyć zdania lub kończymy je za niego, on uczy się przerywać innym i nie słuchać wypowiedzi swojego rozmówcy do końca, a więc i ze
  zrozumieniem.
• Kiedy przerywamy opowiadanie dziecka (np. o jego zabawie z kolegami), bo uznajemy za nadrzędne to, co sami mamy mu w danej chwili do zakomunikowania, dajemy młodemu
  człowiekowi sygnał, że jego przeżycia i emocje są mniej istotne.
• Kiedy nie dopuszczamy dziecka do głosu, bo “dorośli rozmawiają” lub kiedy odprawiamy dziecko do swojego pokoju, nie mając czasu na rozmowę z nim, powodujemy, że być może kiedyś, nie zechce już się z nami podzielić czymś dla niego ważnym i zachowa to dla siebie.

Rozmowa powinna prowadzić do zrozumienia i porozumienia. Nie zawsze jednak obie strony mają takie same poglądy, nie zawsze pochodzą z podobnych środowisk i kultur, mogą się po prostu ze sobą nie zgadzać na rozmaitych polach. Dlatego od dzieciństwa należy uczyć młode pokolenie szacunku do różnic.

Początkowo, jako dorośli, powinniśmy uczyć dzieci szacunku do czyjegoś odmiennego zdania oraz wpoić im asertywność, by szanowały także swoje odmienności. Słowa “nie zgadzam się”, “jestem innego zdania”, “nie podoba mi się to, co mówisz”- to sposoby na wytyczanie własnych granic, pokazanie innym swojej autonomii i odmienności poglądów.

Na pewnym etapie rozwoju dziecka, należy także zacząć omawiać z nim temat tolerancji różnic na tle rasowym czy wyznaniowym między ludźmi- tak by nie traktowało z góry osób, innych niż ono. Trzeba przekazać dziecku, że dla ludzi, pod jakimś względem innych od nas samych, my również jesteśmy inni, a mimo to, obu stronom należy się równe traktowanie, bo niezależnie od koloru skóry czy przekonań, każda osoba ma swoje własne uczucia i należy się z nimi liczyć.

UCZMY DZIECI WRAŻLIWOŚCI NA DRUGIEGO CZŁOWIEKA

Aby empatia sukcesywnie rozwijała się u dziecka, musi ono przejść wiele etapów: tak sukcesów, jak i potyczek. Powinno wprawiać się w rozwiązywaniu ewentualnych konfliktów, uczyć się współpracy z innymi, wypracować umiejętność panowania nad własnymi emocjami, a także zacząć dostrzegać emocje innych osób.

Osoby dorosłe z otoczenia dziecka, dają mu przykład swoim postępowaniem, ale i nie bez znaczenia są też rozmaite pogadanki, na temat tego “co wypada, a co nie”. Przy użyciu jasnych komunikatów, piktogramów i zapadających w pamięć dziecka haseł, dorośli są w stanie uczulać dzieci na przejawianie empatii, w oparciu o Kodeks empatii i życzliwości.

Jako dorośli, uczmy więc dzieci, by starały się zrozumieć uczucia innych i były innym ludziom życzliwe – pomoże im to w późniejszych relacjach międzyludzkich. Wpłynie na ich wrażliwość na drugiego człowieka.

 

Opracowała: Joanna Zatorowska